Маўклівы сведка трагічных падзей ХХ стагоддзя
Гадоў пяць-сем таму на Піншчыне, дзе захаваліся ўнікальныя вайсковыя фартыфікацыйныя збудаванні Першай Сусветнай вайны, абмяркоўвалася пытанне, каб з гэтых аб’ектаў стварыць гістарычны комплекс. У планах, музей пад адкрытым небам, даваў бы сучаснікам нагляднае прадстаўленне пра падзеі Першай Сусветнай на беларускім Палессі.
Ініцыятыву актыўна прасоўвала Таццяна Хвагіна, экскурсавод, адзін з вядучых спецыялістаў турыстычнай галіны. Яна нават распрацавала адмысловы турыстычны маршрут, які складаецца з 17 кропак, ахоплівае вялікую тэрыторыю Пінскага раёна. З кастрычніка 1915 года па восень 1918 года Піншчыну падзяляла лінія фронту. З расейскага боку тут служылі паэты Мікалай Гумілёў, Аляксандр Блок, у камандзіроўкі прыяжджаў тады вайсковы карэспандэнт Аляксей Талстой. З восені 1916 па вясну 1917 года на фронце ,сярод пінскіх балот, быў і беларускі пісьменнік, грамадскі дзеяч Максім Гарэцкі.
Асаблівую цікавасць выклікае вялізнае нямецкае збудаванне, якое захавалася ў вёсцы Парэчча ў лесе на заходнім беразе Ясельды. Гэта артылерыйскае і складское сховішча. Вялікі склад боепрыпасаў знаходзіўся ў глыбокім тыле нямецкай абароны. А’ект з’яўляецца адным з найбуйнейшых фартыфікацыйных пабудоў такога тыпу, створаных нямецкімі інжынерамі не толькі ў Пінскім раёне, але і ў Беларусі. Сховішча ўяўляе сабою некалькі прасторных залаў, якія звязаны двума калідорамі, што ідуць па тарцах бункера.
Акрамя таго, як адзначае краязнаўца Эдвард Злобін – у Парэчча захавалася адныя з найвялікшых гарнізонных могілак перыяду Першай Сусветнай вайны. З 1915 па 1917 год тут хавалі нямецкіх жаўнераў рэзервовых пяхотных палкоў: палявой артылерыі, санітарнай роты, мінамётнай роты ды рэзервовай сапёрнай роты. Частка воінскіх пахаванняў знаходзіцца бліжэй да цэнтру грамадзянскіх могілак. Дагэтуль з трох бакоў праглядаецца земляны вал, а ў цэнтры ўзвышаецца помнік пабудаваны з цэглы. У яго нішы змешчаны часткова пашкоджаны металічны тэўтонскі крыж, бачныя металічныя таблічкі з надпісам „Нашым героям”. Сярод нямецкіх воінскіх надмагілляў ёсць пліты расейскіх салдат. Большасць пахаваных – невядомыя.
Гэтыя пахаванні – пераважна шпітальныя. Усяго каля 170 бетонных надмагілляў. У некаторых магілах пахавана па 2-3 чалавекі, таму агульная колькасць пахаваных нямецкіх і расейскіх жаўнераў складае блізка 200 чалавек. У 2019 годзе раённыя камунальнікі ўсталявалі металічны крыж і шыльду з надпісам: “Тут пахаваны воіны, якія загінулі ў гады Першай Сусветнай вайны”.
Нажаль ініцыятыва пінскіх аматараў даўніны па стварэнню музейнага комплекса прысвечанага падзеям 1915-1918 гадоў не дайшла да рэалізацыі. Сёлета, да 103-й гадавіны завяршэння Першай Сусветнай, прадстаўнікі мясцовых пошукавых гістарычных клубаў пазначылі “парэцкі бункер” шыльдачкай з надпісам па-беларуску і па-нямецку: “Фартыфікацыйнае артылерыйска-складское збудаванне перыяду Першай Сусветнай вайны (1916 год)”. Наўрацці гэта можна назваць нават падзеяй, а тым больш зрухам у справе, магчыма ініцыятыва чакае лепшых часоў.
Пятро Савіч, Беларускае Радыё Рацыя
