«Успаміны» байца 3-й Карпацкай стралковай дывізіі Юзафа Кавальчука
Найноўшая публікацыя Ваеннага музея ў Беластоку – „Успаміны” Юзафа Кавальчука, салдата 3-й Карпацкай стралковай дывізіі. Кніга з’яўляецца крытычным выданнем рукапісу, які трапіў у калекцыю ўстановы ў пачатку 1990-х.
Запісы – прыклад т.зв. літаратуры па асабістых дакументах, якая адкрывае чытачу сустрэчу з мінулым з вельмі канкрэтнага пункту гледжання і дае голас персанажам, якія да гэтага часу не мелі магчымасці выказацца. Большую частку свайго жыцця мужчына пражыў у Рудцы, мястэчку Падляшскага ваяводства.
Марцін Казіньскі: Успаміны Юзафа Кавальчука падзелены на дзве часткі. У першым аўтар апісвае падзеі ў асноўным у 1943 г., звязаныя з фарміраваннем Войска Польскага на Усходзе. Другая частка прысвечана бітве пры Монтэ-Касіна, у якой ён удзельнічаў у якасці старшага стралка 2-га батальёна 3-й стралковай дывізіі Карпат 2-га польскага корпуса (…). Кавальчук мае вялікі дар гісторыі, якая часам прымае традыцыйную форму балбатні. Ён застаецца вельмі сапраўдным, а нязмушаны стыль, свабодная кампазіцыя, адступленні, прамыя звароты да чытача робяць яго дзённік проста выдатным для чытання.
Сам Кавальчук таксама доўгія гады заставаўся загадкавай фігурай, вядомай толькі з яго наткатаў. Падчас падрыхтоўкі выдання, дзякуючы дапамозе супрацоўнікаў Грамадскага аддзялення ў Рудцы, ўдалося знайсці і звязацца з яго дачкой Зоф’яй Ядвігай Рагуцкай (у дзявоцтве Кавальчук), якая ўжо некалькі дзясяткаў гадоў жыве за мяжой.
Зоф’я Рагуцка: Мой бацька нарадзіўся 16 верасня 1914 года ў Рудцы, як старэйшы сын Аляксандра і Ганны Кавальчук, з дому Забіяк. Паходзіў са шматдзетнай сям’і […] Бацьку адправілі ў Сібір, дзе ён працаваў на расчыстцы лясоў. Ён узгадваў, што яму ўдалося выжыць толькі дзякуючы галоўкам селядца і цыбулі, сабраных са смеццевых бакаў. Адразу пасля „амністыі” ён уступіў у „Армію Андэрса”. Ён быў настолькі знясілены, што, нягледзячы на 28 гадоў, усе называлі яго „дзедам” […]. Тата неахвотна расказваў пра вайну, ён імкнуўся жыць тым, чым займаецца зараз. […] Ён вярнуўся ў Польшчу ў 1945 г. са сваёй жонкай, сапраўднай італьянкай. Мая маці, Арміда Грасэтці, паходзіла з невялікага гарадка недалёка ад Рыма […] .
